Halkalı Şirin Kürecik: Satürn

Henüz gökyüzünü ışıklarımızla kirletmediğimiz zamanlarda, gökcisimlerinin insanların yaşamlarında önemli bir yeri vardı. Günümüzdeki büyük şehirlerdeki gibi üç-beş yıldızdan ibaret değildi gece göğü o devirlerde. Sayısız yıldız süslüyordu gök küreyi. Kimine ilham; kimine de huzur kaynağı oluyordu o ihtişamlı gökyüzü.

Binlerce yıldızın arasında tuhaf hareketler sergileyen yedi gökcismi vardı. Bunlar Güneş, Ay, Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn’dü. Bu “gezegenlerin” her biri insanları öyle etkilemişti ki, haftanın yedi günü de onlara bahşedilmişti. Her bir güne bir gezegenin adı verilmişti. Cumartesinin günümüz İngilizcesindeki karşılığı olan “Saturday” de, adını Roma’nın tarım tanrısı Satürnüs’ten alan gezegenin günüydü.

Satürn, bundan yaklaşık 400 yıl önce Galileo Galilei’nin teleskobunu gökyüzüne çevirdiğinde gözlediği gökcisimlerinden biriydi de aynı zamanda. Galileo, 1610 yılında Satürn’e baktığında gezegenin etrafında “tuhaf” yapıların olduğunu fark etti. İki tane kulakçık gibi gezegenin etrafını saran bu yapıların, gezegene göre hareketsiz uydular olduğunu ileri sürdü ilk başta. Satürn gözlemi notlarında gezegenin aslında “oOo” şeklinde üçlü bir sistem olduğunu belirtmişti. Bunların Satürn’ün halkaları olduğu Galileo’nun gözleminden ancak 49 yıl sonra anlaşılacaktı.

Galileo’nun Satürn gezegenine dair çizimleri 393 yıl sonra bilgisayar ekranınızda. Telif Hakkı: The Galileo Project

Şu anda ucuz ve basit teleskoplarla bile Satürn’ün halkalarını rahatlıkla gözleyebiliyoruz. Ancak, bundan 400 yıl önce cam ve merceklerin kalitesinin çok düşük olduğunu düşünürsek, Galileo’nun varsayımını yadırgamamak lazım.

İlk kez 400 yıl önce teleskopla baktığımız Satürn’e artık uzay araçları gönderiyoruz. NASA (Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi) ‘nın Cassini Uzay Aracı dev gezegenle ilgili veri göndermeye devam ediyor.

30 farklı fotoğrafın birleştirilmesiyle meydana gelmiş olan yukarıdaki görüntüde halkalar tüm ihtişamıyla bizleri selamlıyor. Dıştaki A halkası ile içteki B halkası arasındaki boşluk açıkça görülüyor. 4800 km genişliğindeki bu boşluk, “Cassini Bölümü” olarak adlandırılır. Fotoğrafın yüksek çözünürlüklü haline buradan ulaşabilirsiniz.

Çıplak gözle sarımsı bir yıldıza benzeyen, bazı kültürlerde adını bir güne veren bu gezegeni yeterince tanıyor muyuz acaba? Dilerseniz, Satürn hakkındaki ilginç bilgilere bir göz atalım.

Satürn Hakkında İlginç Bilgiler

1. Satürn, Güneş Sistemi’nde yoğunluğu en az olan gezegendir. 0,70 g/cm3 lük yoğunluğu suyun yoğunluğundan bile azdır. Yani, Satürn suda batmaz.

2. Satürn’de Dünya’mızdaki gibi bulutlar vardır. Kar yağışı, şimşek, yağmur ve fırtına da gözlenir.

3. 120.000 kilometrelik (km) çapıyla Güneş Sistemi’mizin en büyük ikinci gezegenidir. Hacmi, Dünya’nın 755 katıdır.

4. Dünya’daki kutup ışıklarına benzer olaylar dev gezegende de meydana gelir.

5. Ekvatorda atmosferin üst kısmındaki hava akımlarının hızı saniyede 500 km’ye kadar çıkabilir.

6. Bir Satürn gününün uzunluğu 11 Dünya saatidir.

Bu ilginç notların yanında, aslında dev gezegenin en ilgi çekici özelliği, sahip olduğu halkalardır. Kökeni hala tam olarak anlaşılamayan bu halkalar teleskoplu gözlemciler için, seyrine doyum olmaz bir gökyüzü manzarası oluşturur.

Soldaki fotoğrafta, Satürn’ün halkalarının doğal renklerdeki görüntüsü yer alıyor. 2004 yılında Cassini Uzay Aracı’nın, gezegene 6.4 milyon km uzakta iken çektiği bu fotoğrafta her bir piksel 38 kilometreye karşılık gelmektedir.

Peki, görüntüsü göz merceğimizin görüş alanına rahatlıkla sığan bu gezegenin büyüklüğünü gerçekten de zihnimizde canlandırabiliyor muyuz? Teleskopla bakıldığında etrafında incecik halkaları olan şirin bir küreyi andıran Satürn’ü izlerken bu bilgilerden yola çıkarak evrendeki konumumuzu özümseyebiliyor muyuz? Teleskopla ne kadar büyütürsek büyütelim yine de görüş alanımızda azıcık bir yer kaplayan bu halkalı sarı kürecik, ete kemiğe bürünüp evreni anlamamızda bir araç haline gelebiliyor mu?

Cevabınız olumsuz ise, aşağıdaki soru bu durumu tersine çevirmek için bir adım olsun o zaman:

Teleskopla Satürn’ü izliyorsunuz ya da internette uzay araçlarının çektiği resimlere bakıyorsunuz. Tabi ki, ilginizi en çok halkalar çekiyor.

Cassini Uzay Aracı’nın çektiği bir başka fotoğraf. Beyaza boyanmış yollara benzeyen halkalar, aslında boyutları 1 santimetreden 10 metreye kadar değişen göktaşlarından oluşur.

Ve bir anda dev gezegene doğru hayali bir yolculuk gerçekleştiriyorsunuz. Az önce çok uzaklardan seyrettiğiniz halkaların üzerindesiniz artık. Bir uzay otobüsünün içinde en dıştaki halkayı turlamak istiyorsunuz. Ama trafik kurallarına da uymak zorundasınız. Burası bir otoyol değil; ancak yerleşim yeri de değil. Dolayısıyla hız sınırımız 80 km/saat olmalı. Ama yasal olarak bu sınırı %10 aşma hakkımız da var. Dolayısıyla uzay otobüsünüzün hızını 90 km’ye sabitlemiş olun. Yolculuk için şartlarımızı belirttiğimize göre, haftanın sorusunu sorabiliriz artık:

Satürn’ün en dıştaki halkasını bir uzay otobüsüyle saatte 90 km hızla turlamak istiyoruz. Sizce yolculuğumuz ne kadar sürerdi?

1. 90 gün

2. 1 yıl

3. 10 yıl

Ödüllü yarışmamıza katılmak için tahmininizi yorum bölümüne yazmanız yeterli. Yarışma ile ilgili bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

Bu Haftanın Cevabı

Bilim adamları, Satürn’ün her bir halkasını bir harfle adlandırmışlardır. Satürn’ün en dıştaki halkası E halkasıdır ve çapı yaklaşık 1 milyon kilometredir. Ancak; soruda bir amatör gökbilimcinin sahip olabileceği teleskoplardan biriyle Satürn’e baktığımızı farz ederek, bu hayali yolculuğu gerçekleştirmiştik. Dolayısıyla hesaplamalarımızda yeryüzündeki küçük teleskoplarla ayırt edilebilen A halkasını temel alacağız. A halkasının çapı da yaklaşık olarak 270.000 km dir. Halkanın şeklini çember olarak kabul edersek;

 olur. Burada 2r, çemberin çapıdır.

Buradan da çemberin çevresi 850.000 km çıkar.

9444 saat… Bu sayı bana bir anlam ifade etmiyor. Bunu daha geniş bir zaman dilimine, mesela güne çevirelim:

Demek ki; Satürn’ün en dıştaki halkasını 90 km/saat hızla, yolculuğumuzu aralıksız sürdürürsek, 393,5 günde turlayabilirmişiz. Bu da 13 ay eder. Bu sonuca en yakın cevap da 2. şıktaki “1 yıl” dır.