Güneş tutulması nedir? Tutulmaya ne sebep oluyor ve neden? Ne kadar sıklıkla tutulma gerçekleşir? Bir sonraki Güneş tutulması ne zaman? Bu yazıda tüm bu soruların cevaplarını bulabileceksiniz. Fakat Güneş tutulmasına geçmeden önce Ay hakkında bildiklerimizi gözden geçirmemiz gerekiyor.
Dünya’nın uydusu Ay, yaklaşık 3,476 km’ lik bir çapa sahip soğuk ve kayasal bir gök cismidir. Kendisi bir ışık kaynağı olmamasına rağmen, Güneş ışığını yüzeyinden yansıtır. Dünya’nın çevresinde bir turunu 29,5 günde tamamlar. Bu dönüşü sırasında Güneş’e göre konumu da değişir ve bu durum Ay’ın evreleri şeklinde gözlenir.
Bu evrelerden “Yeni Ay”, görülebilir değildir. Çünkü bu evrede Ay, Güneş ile Dünya arasındadır ve dolayısıyla Ay’ın aydınlanan tarafı Dünya’dan görünmez. Ay Dünya’nın çevresinde turuna devam ettikçe evreler değişir ve bu evreler her ay tekrarlanır. "Yeni Ay" evresi Güneş tutulması açısından da önem taşır.
Güneş tutulması sadece, Ay’ın Dünya ile Güneş’in arasından geçtiği "Yeni Ay" evresinde meydana gelebilir. Eğer bu sırada Ay’ın gölgesi Dünya yüzeyine düşerse, Güneş diskinin bazı kısımlarının örtüldüğünü veya tamamen kaplandığını görürüz. Yeni Ay’ın her 29,5 günde bir meydana geldiğini göz önüne alarak, her ay bir Güneş tutulmasının gerçekleşeceğini düşünebilirsiniz. Fakat tutulma, Ay’ın yörünge düzlemiyle Dünya’nın yörünge düzlemi arasındaki 5 derecelik fark nedeniyle her ay gerçekleşmez.
Tutulma Şartları: a) Ay ve Güneş aynı düzlemde bulunmadığından tutulma yoktur. b) N1 noktasında Ay, Yeni Ay evresindedir ve Güneş tutulması gerçekleşir.
Tüm şartlar sağlandığında, yapılan hesaplamalar sonucunda, bir takvim yılında olabilecek Güneş ve Ay tutulmalarının sayısını şöyle özetleyebiliriz:
1) En az 2 Güneş tutulması olur. Hiçbir Ay tutulması olmayabilir.
2) En çok 7 tutulma olabilir. (4 Güneş, 3 Ay tutulması veya 5 Güneş, 2 Ay tutulması)
GÜNEŞ TUTULMA ÇEŞİTLERİ
Dünya – Güneş ve Dünya – Ay uzaklıkları devamlı olarak değiştiğinden (yörüngelerin elips olmasından) Güneş tutulması birkaç türlü olur.
Şekildeki 1-2-3 olarak gösterilen çizgiler Dünya’nın izlemesi muhtemel yolları gösteriyor.
1. Tam Güneş Tutulması
Dünya, Ay’ın gölge konisinin tepe noktasından geçerse (T noktası) Güneş, kısa bir süre için, Dünya üzerindeki bir gözlem yerinden görülmez. Bu gözlem yeri için "Tam Güneş Tutulması" oldu denir. Ayrıca Dünya, Ay’ın gölge konisinin içinden geçerse, Dünya üzerinde daha geniş bir bölge ve daha uzun bir zaman aralığı için Güneş’ten ışık alamaz. Bu bölgede bulunan gözlemciler için yine "Tam Güneş Tutulması" oldu denir. (A noktası)
29 Mart 2006 Tam Güneş tutulmasının en iyi izlendiği yerlerden biri Türkiye idi. Birçok yabancı kuruluş tutulmayı, Türkiye’den canlı yayınla tüm Dünya’ya aktardı.
Tam tutulma süresince bazı görüntüler karşımıza çıkar. Tutulmanın, ikinci ve üçüncü kontak anlarında fotosferin (çıplak gözle bakıldığında güneşin en parlak görünen kısmı, ışıkküre) son ve ilk ışıkları alınırken literatürde "Diamond Ring" olarak adlandırılan Elmas Yüzük şeklinde bir görüntü oluşur. Ayrıca tam ve halkalı tutulmaların başlangıç ve bitişlerine yakın Güneş görülmeye başladığında Ay’ın üzerinde parlak damlacıklar görülmeye başlar. Bu damlacıklar "Baily’s Beads" olarak adlandırıır.
2. Halkalı Tutulma
Dünya, Ay’ın gölge konisinin uzantısından geçerse Dünya üzerindeki bir gözlemci Güneş’in ortasını göremez. Sadece bir halka şeklinde kenarını görür. Bu şekildeki tutulmaya "Halkalı Tutulma" denir. (B Noktası)
3. Parçalı Tutulma
Dünya, Ay’ın yarıgölge konisinde bulunduğu zaman, gözlemci ancak Güneş’in bir parçasını görebilir. Bu çeşit tutulmaya da "Parçalı tutulma" denir. (C Noktası)
GÜNEŞ TUTULMASININ ÖNEMİ
Güneş’in kromosfer ve korona tabakalarının incelenmesini engelleyen, Güneş’in fotosfer tabakasından gelen ışık, Güneş tutulması sırasında gözlemciyi rahatsız etmeğinden tutulma zamanları kromosfer ve korona tabakarının incelenmesi için iyi bir fırsattır. Bunun dışında Güneş tutulması, gökyüzü fotoğrafçıları için iyi bir zamandır.
Son olarak, Güneş tutulmasıyla ilgili zaman tablolarına ve haritalara buradan ulaşabilirsiniz.
Kaynaklar
- Genel Astronomi I, Prof. Dr. Salih Karaali
- Solar Eclipses for Beginners
