Güneş Sistemi’ne Genel Bir Bakış

Bir yıldız, 8 gezegen, en az 3 cüce gezegen, 130 dan fazla uydu ve çok sayıda ufak gök cismi! Bu yazıda, içinde yaşadığımız sistem olan Güneş Sistemi’ ni genel hatlarıyla inceleyeceğiz.

Öncelikle şunu belirtmeliyim ki Güneş Sistemi, uzayda hemen hemen boş diyebileceğimiz bir bölgedir. Çünkü gezegenlerin büyüklükleri ve sayıları, birbirlerine olan uzaklık dikkate alındığında oldukça küçük kalacaktır.

Güneş Sistemi, sistemin tek yıldızı olan Güneş ve onun etrafında dolanan 8 gezegenden oluşur. Mars ve Jüpiter arasında "asteroid kuşağı" denilen ve çok sayıda ufak göktaşını içeren bir bölge bulunur. Bu bölge Güneş Sistemini iki bölüme ayırır: Güneş, Merkür, Venüs, Dünya ve Mars’dan oluşan "İç Güneş Sistemi" ve Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün ve Plüton’dan (Plüton gezegeni şu anda "cüce gezegen" sınıfında) oluşan "Dış Güneş Sistemi".

Gezegenlerin yörüngeleri elips şeklindedir ve elipsin odaklarının birinde Güneş bulunur. Sadece bu durumdan Merkür’ü ayrı tutabiliriz çünkü yörüngesi çembere yakındır. Yörüngeler hemen hemen aynı düzlemdedir ve gezegenler bu yörüngeler üzerinde saat yönünün tersi yönünde ilerlerler.

Aşağıdaki şekilde gezegenlerin ve Güneş’in birbirine göre büyüklükleri görülüyor. Tablolarda da çap, uzaklık gibi bir takım büyüklükleri bulabilirsiniz ancak bu değerleri daha rahat anlayabilmemiz için bir model hayal edeceğiz. Bu modelimize göre tüm büyüklükleri belli oranda küçültüyoruz. Buna göre Dünya, 1,3 cm çapında bir üzüm tanesi. Dünya’nın 30 cm uzağında uydumuz Ay var. Güneş 1,5 metre çapında ve Dünya’ya uzaklığı 150 metre. Jüpiter, 15 cm çapa sahip bir greyfurt. Satürn portakal, Uranüs ve Neptün limon büyüklüğünde. Modelimize göre insan, bir atom kadar küçük ve en yakın yıldız 40000 km uzaklıkta!

Modelimizde gösterilmeyen ama Güneş Sistemi’ne dahil çok sayıda cisim bulunmakta: Gezegenlerin uyduları, çok sayıda asteroid (küçük, düzgün şekillerde olmayan kaya parçaları, daha çok mars ile Jupiter arasındalar), kuyrukluyıldızlar ve Neptün’ ün ötesinde "Kuiper" kuşağında bulunan küçük buzlu cisimler.

SINIFLANDIRMA

Güneş Sistemindeki cisimleri sınıflandırırken bir çok kriteri göz önüne almamız gerekiyor. Genel olarak sistem, gezegenler, geegenlerin uyduları, asteroidler ve kuyrukluyıldızlar olmak üzere ayrı ayrı incelenebilir. Ancak tüm sistemi gözönüne almak istediğimizde kriterlerimize göre birtakım problemler karşımıza çıkacaktır:

– Bir çok uydu Plüton’dan büyük;

– Bazı gezegenlerin uyduları, olasılıkla, o gezegenlerin yörüngesine girmiş ve artık çevrelerinde dolanan asteroidler;

– Kuyrukluyıldızlar, özellikle Güneş’e yaklaştıklarında, büyüklükleri farklılaşır. Diğer zamanlarda asteroidlerden ayırmak zor;

– Kuiper kuşağındaki (Pluton dahil) ve Chiron (hem asteroid hem de kuyrukluyıldız olarak sınıflandırılan bir gökcismi) gibi cisimler, sistemin genel büyüklük değerlerine uygun değil;

– Dünya / Ay ve Plüton / Charon bazen "çift gezegen sistemi" şeklinde değerlendiriliyor.

Bu tartışmaları bir kenera bırakıp 8 gezegene ait resmi sınıflandırmayı inceleyelim;

Yapılarına Göre;

Karasal Gezegenler: Birincil yapısal bileşenleri kaya ve metaldir. Nispeten yüksek yoğunluğa sahiptirler. Kendi çevrelerinde yavaş dönerler, katı yüzeyleri vardır, halkaları bulunmaz ve birkaç uydusu bulunur.

Merkür, Venüs, Dünya ve Mars

Jüpiter benzeri veya Gaz Gezegenler: Birincil yapısal bileşenleri hidrojen ve helyum gazlarıdır. Düşük yoğunluğa sahip, kendi çevrelerinde hızlı dönen, halkaları ve çok sayıda uyduları bulunan gezegenlerdir.

Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün

Büyüklüklerine Göre;

Küçük Gezegenler: Çapları 13000 km den küçük olan gezegenler.

Merkür, Venüs, Dünya, Mars

Dev Gezegenler: Çapları 48000 km den büyük gezegenler.

Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün

Güneş’e Göre Konumları;

Asteroid kuşağı bu iki bölgeyi ayırır.

İç Gezegenler:

Merkür, Venüs, Dünya ve Mars

Dış Gezegenler:

Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün

İsim	Uzaklık (km)	Yarı Çap (km)	Kütle (kg)
Güneş		697.000	1,99e30
Jüpiter	778.000.000	71.492	1,90e27
Satürn	1.429.000.000	60.268	5,69e26
Uranüs	2.870.990.000	25.559	8,69e25
Neptün	4.504.300.000	24.764	1,02e26
Dünya	149.600.000	6.378	5,98e24
Venüs	108.200.000	6.052	4,87e24
Mars	227.940.000	3.398	6,42e23
Ganymede	1.070.000 (Jüpiter’e)	2.631	1,48e23
Titan	1.222.000 (Satürn’e)	2.575	1,35e23
Merkür	57.910.000	2.439	3,30e23
Callisto	1.883.000 (Jüpiter’e)	2.439	3,30e23
Io	422.000 (Jüpiter’e)	1.815	8.93e22
Ay	384.000 (Dünya’ya)	1.738	7,35e22
Europa	671.000 (Jüpiter’e)	1.569	4,80e22
Triton	355.000 (Neptün’e)	1.353	2,14e22
Plüton	5.913.520.000	1.160	1,32e22

Güneş, gezegen ve büyük uyduların yarı çaplarına göre sıralanması

Dünya’ ya Göre Konumları;

Dünya ile Güneş Arasındaki Gezegenler: Dünya’ya göre, Güneş’e daha yakın gezegenlerdir. Dünya’dan bakıldığında Ay gibi evreler gösterirler.

Merkür ve Venüs

Dünya Yörüngesinin Dışındaki Gezegenler: Dünya’ya göre, Güneş’ten daha uzak gezegenlerdir. Dünya’dan bakıldığında tam daire (veya daireye çok yakın) görünürler.

Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün

Tarihsel Sınıflandırma;

Klasik Gezegenler: Tarihsel öncesi zamanlardan beri bilinen gezegenler. Çıplak gözle görülebilirler.

Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn

Modern Gezegenler: Yakın çağlarda keşfedilen gezegenler. Çıplak gözle görülemezler.

Uranüs ve Neptün

Kaynaklar

• The Eight Planets