Ay Tutulması

Ay tutulması nedir? Nasıl ve neden meydana gelir? Ne kadar sıklıkla Ay tutulması gözlenir ve bir sonraki Ay tutulması ne zaman? Bu yazıda tüm bu soruların cevaplarını bulabileceksiniz.

Dünya’nın uydusu Ay, yaklaşık 3,476 km’ lik bir çapa sahip soğuk ve kayasal bir gök cismidir.  Kendisi bir ışık kaynağı olmamasına rağmen, Güneş ışığını yüzeyinden yansıtır. Dünya’nın çevresinde bir turunu 29,5 günde tamamlar. Bu dönüşü sırasında Güneş’e göre konumu da değişir ve bu durum Ay’ın evreleri şeklinde gözlenir.

Bu evrelerden “Yeni Ay”, görülebilir değildir. Çünkü bu evrede Ay, Güneş ile Dünya arasındadır ve dolayısıyla Ay’ın aydınlanan tarafı Dünya’dan görünmez. Ay Dünya’nın çevresinde turuna devam ettikçe evreler değişir ve bu evreler her ay tekrarlanır.

Dolunay evresinde Ay, Güneş’in batmasıyla doğar ve gece Güneş yeniden doğuncaya kadar   gökyüzünde görünür. Ay’ın gece boyunca görünür olmasının sebebi, konum olarak Güneş’in tam karşısında olmasıdır. Bu özelliği, Ay’ın diğer evrelerine göre benzersizdir. Ayrıca, Dolunay evresi tutulmalar açısından da önem taşır.

AY TUTULMASININ TÜRLERİ

Ay tutulması sadece Ay dolunay evresindeyken gerçekleşir. Dünya, Ay ile Güneş arasındayken gelen ışınları engeller ve arkasında bir gölge alanı oluşturur. Bu alan içiçe geçmiş iki koni şeklindedir. “Yarı gölge konisi (Penumbra)” olarak adlandırılan alanda Dünya, Güneş ışığını tamamen engelleyemez. “Tam gölge konisi (Umbral)” nde ise Güneş ışığı tamamen engellenir. Tutulmanın gerçekleşmesi için Ay’ın, Dünya’nın gölge alanlarından geçmesi gerekir.

Astronomlar Ay tutulmasını basitçe 3 türe ayırır;

1. Yarı Gölgeli Ay Tutulması:
Ay, Dünya’nın yarı gölge konisinden geçer Çok rahat gözlenemediği için genelde akademik düzeyde incelenir.
2. Parçalı Ay Tutulması:
Ay’ın bir kısmı Dünya’nın tam gölge konisinden geçer. Çıplak gözle tutulma rahatlıkla gözlenebilir.
3. Tam Ay Tutulması:
Ay, Dünya’nın tam gölge konisinden geçer. Ay tutulma sırasında kırmızı bir renk alır ve kolaylıkla gözlenir.

Tam bu sırada aklınıza, “Eğer Ay, Dünya’nın çevresinde 29,5 günde dönüyorsa ve Ay tutulması sadece dolunay evresinde gerçekleşiyorsa, neden her ay tutulma gözlenmiyor?” şeklinde bir soru gelmiş olabilir.  Bunun nedeni, Dünya etrafında dolanan Ay’ın yörüngesinin, Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesine göre yaklaşık 5 derece eğimli olmasıdır. Ay, yörüngesindeki hareketinin büyük bir kısmını, Dünya yörünge düzleminin altında veya üstünde geçirir. Dolayısıyla Dünya’nın oluşturduğu gölge alanlarına girmez. Fakat yılda iki ile dört kez Ay Dünya’nın yarı veya tam gölgesinin belirli kısmından geçer ve yukarıda anlatılan üç tür ay tutulmasından biri gerçekleşir.

Güneş tutulması ile Ay tutulması arasındaki fark nedir? Güneş tutulması, Güneş ışığının Ay tarafından engellenmesidir. Ay, Güneş ile Dünya arasından geçmektedir ve bu durum sadece “Yeni Ay” evresinde meydana gelebilir.

TAM AY TUTULMASI SIRASINDA AY NEDEN KIRMIZI BİR RENK ALIR?

Tutulma boyunca Dünya, Güneş ışığının Ay’a ulaşmasını engeller. Ancak Dünya atmosferini geçip Ay’a ulaşan ışınlar tarafından aydınlanan Ay, tamamen karanlığa gömülmez. Güneş ışığı, Dünya’nın atmosferinin derinliklerinden geçerken içerdiği mavi ışığı yitirir. Böylece arda kalan Güneş ışığının rengi koyu kırmızı veya turuncudur. Bu ışığında bir kısmı yine Dünya atmosferi tarafından kırılır ve çok az bir kısmı Ay’a ulaşır. Dolayısıyla Ay, tam tutulma sırasında koyu kahverengi, kırmızı, parlak turuncu ve sarıya doğru bir renk dağılımına sahip olarak görülür. Tutulma sırasında Ay’ın rengi, o anda atmosferde bulunan toz ve bulut miktarına göre değişiklik gösterir.

AY TUTULMALARINI GÖZLEMLEMEK

Ay tutulmalarını çıplak gözle izlemek tamamen güvenlidir. Herhangi bir koruyucu filtreye veya malzemeye ihtiyaç duymadan izlenebilir. Gözlem için teleskoba da ihtiyaç yoktur. Çıplak gözle çok rahat gözlenebilir. Bir dürbün yardımıyla, renk değişimi daha rahat görülecektir.

Amatör astronomlar, tutulma boyunca yararlı gözlemler yapabilirler. Tutulma öncesinde Ay’ın ne kadar karanlık görüneceği belirsizdir. Ay’ın rengi koyu griden kahverengiye, kırmızıdan parlak turuncuya değişebilir. Renk ve parlaklık tutulma sırasında atmosferde bulunan toz miktarına bağlıdır. Amatör astronomlar, Ay tutulması için oluşturulan Danjon Parlaklık ölçeğini kullanarak tutulma esnasında Ay’ın rengini ve parlaklığını sınıflandırabilirler.

Yapılabilecek bir diğer gözlem için ise bir teleskop gerekiyor. Standart ay krater listesinden hareketle her krater için tam gölge konisine giriş ve çıkış zamanı ölçülebilir.

Bunun dışında Ay tutulması, gökyüzü fotoğrafçıları için iyi bir zamandır.

Son olarak, 2001 – 2020 yılları arası gerçekleşecek Ay tutulmalarına buradan ulaşabilirsiniz.

Kaynaklar

• MrEclipse, Lunar Eclipses for Beginners