4-5 Temmuz 2009

Uzun bir aranın ardından tekrar Haftasonu Gökyüzü Keyfi ile gökyüzünü keşfetmeye devam ediyoruz.  Kışın ve baharın kapalı gökyüzünden hazır kurtulmuşken yaz gecelerini olabildiğince verimli değerlendirip gözlem listemize zorlu hedefler de almaya başlayabiliriz. Fakat hepsinden önce bu haftasonu  gökyüzü bize gözlem için fırsat verecek mi, onu bir kontrol edelim.

Meteoblue’dan aldığım verilere göre haftasonu cumartesi ve pazar geceleri gayet açık bir gökyüzü bizi bekliyor. Cumartesi gün içinde tahmin edilen yağış, gece gökyüzü keyfimizi bozmayacak anlaşılan.

4 Temmuz Hava Durumu

5 Temmuz Hava Durumu

Aynı siteden sadece cumartesi gecesi için aldığım atmosferik görüş verilerine göre ise bulut endeksi koyu mavi rengiyle bulutsuz bir geceyi, görüş endeksi ise yeşil renk ve 4 puanla oldukça uygun bir gözlem gecesini işaret ediyor. Siz de gözlem bölgeniz için aynı verileri belirttiğim siteden edinebilirsiniz.

Atmosferik Görüş Verileri

Koşullar, Gökyüzü Keyfi’nin dönüşünün şerefine uygun görünüyor; o zaman yanımıza varsa gözlem aletlerimizi de alıp gökkubbenin altındaki yerimizi alabiliriz. Bu haftasonu gece boyunca güney yönünde Ay bize eşlik ediyor, hem de oldukça parlak bir şekilde. 7 Temmuz’da dolunaya ulaşacak Ay, parlaklığını yavaş yavaş arttırıyor. Bu nedenle gözlem hedeflerimizi güneyden ziyade doğu yönünden seçtim. Ayrıca 4 Temmuz Cumartesi gününün Dünya’nın Güneş’ten en uzak konumda olduğu (152.091.129 km) günöte konumunda olduğunu da eklemek gerekir. Bilindiği gibi Dünya Güneş’in etrafında çember bir yörüngeden ziyade Güneş’e yaklaşıp uzaklaştığı bir elips çiziyor. Yılın belirli günlerinde de Güneş’e en yakın ve en uzak noktalarda bulunuyor. En uzak ve en yakın noktaların mevsimlerle bir ilişkisi olmadığını eklemekte yarar var; mevsimlerin oluşmasının asıl sebebi Dünya’nın ekseninin eğik olması…

Gözleme çıkmadan önce yanınıza bir yıldız haritası almayı unutmayın. Skymaps’in hazırladığı aylık harika yıldız haritaları artık Türkçe’de yayınlanıyor. Mutlaka bir çıktısını alıp bütün ay boyunca yanınızdan ayırmayın! Şimdi de hedeflerimize birer birer göz atalım.

Yunus Takımyıldızı

Öncelikle gökyüzünü çıplak gözle seyretmeyi sevenler için geleneksel hedeflerimizden biraz büyük fakat gökyüzünde oldukça küçük bir yer kaplayan bir takımyıldızı Yunus’a (Delphinius) yönelelim. Yunus takımyıldızı yaz gökyüzünde Kanatlı At Pegasus ile Kartal Aquilae arasında küçük bir uçurtma görünümünde göze çarpar. Yunusun eski efsanelerin birinde haksız yere gemiden atılan peygamber Yunus’u ağzıyla kurtararak karaya taşımasıyla gökyüzündeki yerine layık görüldüğü de söylenir. Çıplak gözle şekli oluşturan 5 yıldız rahatlıkla seçilebilir. Bunlardan en parlak olanlarının (α ve β Delphinus) isimleri sırasıyla Sualocin ve Rotanev olarak biliniyor. Bu yıldızlar bu garip isimlerini 1800’lü yıllarda ünlü astronom Guisseppe Piazzi’nin asistanı Niccolo Cacciatore’ye (1780-1841) borçludurlar. Niccolo yıldız kataloğunu hazırlarken kimse fark etmeden kendi isminin latincesini, Nicolaus Venator, ters çevirerek Yunus’un en parlak iki yıldızına isim olarak vermiştir. Yunus, gökyüzünde küçük bir alan kapladığından dolayı içerisinde birkaç çift yıldız (γ Delphinus) dışında çok fazla dikkat çekici cisim de barındırmıyor.

Yunus Bulucu Haritası

Albireo

Kolay hedefimizin ardından zorluk seviyesini biraz daha arttıralım. Bu arada hala çıplak gözle gözlemden dürbüne terfi etmemiş okularımız için sevgili Tahir Şaban’ın Gökbilim dergisindeki “Gözlem için Dürbün Seçimi” yazısı birebir. Bakmadan geçmeyin! Kuzey yarım küredeki amatör astronomların yazın gözlem yaparken her gece en az bir kere uğradıkları bir adres bu haftaki dürbün hedefimiz: Albireo çift yıldızı. Kuğu takımyıldızındaki bu muhteşem çift yıldız benim ve bir çok amatörün favori çiftlerinden birisidir. Ortak bir kütle merkezi etrafında dönen turuncu dev bir yıldız ile ondan daha küçük fakat çok daha sıcak bir yıldızın oluşturdukları bu ikili, tripod üzerine sabitlenmiş bir dürbün ile ya da kücük bir teleskopla rahatlıkla bulunabilir. Kuğunun en uç bölgesinde, Çalgı takımyıldızındaki Vega’nın altında bulabilirsiniz Albireo’yu. Gözlem aletinizden baktığınızda büyülenmemeniz olanaksız; yan yana duran biri turuncu, diğer yeşilimsi-mavi renkte iki yıldız. Sistemin bize uzaklığı yaklaşık olarak 386 ışık yılı. Bu kadar uzakta bulunan iki yıldızın renkli dansını izlemek gerçekten heyecan verici…

Albireo Bulucu Haritası

M92

Bu haftaki derin gökyüzü hedefimiz bulunduğu konum itibariyle Herkül takımyıldızındaki ünlü M13 küresel yıldız kümesinin gölgesinde kalmış bir başka küresel yıldız kümesi: M92. Kuyruklu yıldız avcısı Charles Messier’in M92 olarak katalogladığı bu küme, 100 ışık yıllık alanda binlerce yıldız barındırıyor. Galaksimizde bilinen en yaşlı küresel yıldız kümelerinden biri olan M92’nin toplam kütlesi yaklaşık 400.000 Güneş kütlesine denk düşüyor ve bizden 27.000 ışık yılı uzaklıkta bulunuyor. Bu kümeyle ilgili ilginç bir bilgi ise geçen aylarda hatırlarsanız Dünya’nın ekseninin yaptığı 26.000 yıl periyotlu bir presesyon hareketinden bahsetmiştim. Yani 26.000 yılda bir dönüş eksenimiz tıpkı bir fırıldak gibi bir tur dönerek aynı noktayı gösteriyor. Bu hareketi sırasında da M92’nin 1 derece yakınında geçiyor. Günümüzden 14.000 yıl sonra yani 16.000 MS yılında M92 bizim “kutup küresel yıldız kümemiz” olacak. Kutup ayarı yapmak bu sönük küme ile o zamanın amatörleri için uğraştırıcı olacak gibi duruyor…

M92 (Kaynak: Hunter Wilson, Wikipedia)

M92’yi bulmak için şu sıralar gecenin ilerleyen saatlerinde gökyüzünde tepe noktasına yakın yer alan Herkül takımyıldızına yönelmemiz gerekiyor. M92, komşusu M13 kadar parlak olmasa da teleskopla kolaylıkla seçilebilir. Herkül’ün gövdesinin batısında, yukarıya kaldırdığı kolunun da altında yer alan bölgeyi aşağıdaki detaylı harita yardımıyla tarayarak kümeyi yakalayabilirsiniz. Görüş alanına girdiğinde orta büyüklükte bir telekopla (6’’-8”) küçük bir alana dağılmış puslu bir görüntü verirken, daha büyük açıklıklarda daha net bir görüntü verecektir. Kümenin yıldızlarını tek tek çözmek amatör bir teleskopla mümkün olmayacaktır.

M92 Bulucu Haritası

M92 Bulucu Haritası

Daha detaylı bir harita için yukarıdaki gösterimi kullanabilirsiniz. Haritanın sağ altındaki M13 ve diğer yıldızlar Herkül takım yıldızında bulunuyor.

Bu haftasonu Ay’ın izin verdiği kadar gözlemlerimizi yapmaya çalışacağız. Her zamanki gibi bu rehberden yararlanıp gözlem yaparsanız deneyimlerinizi yorum kısmından paylaşmayı unutmayın!

Yıldızların ışığının her zaman yolunuzu aydınlatması dileğiyle!