Haftasonu Gökyüzü Keyfi yazımızla bu hafta da gökyüzü tutkunlarına yıldızlar arasında yolunu bulmaları için hedefler göstermeye devam ediyoruz. Bu haftaki Ay ışığı ile aydınlanmış gökyüzündeki hedeflerimiz arasında değişken bir yıldız, açık bir yıldız kümesi ve bir çift yıldız bulunuyor. Ama öncelikle hava durumu:
Uzun bir süreden sonra hava durumu bu haftasonu İstanbul’un gözlem açısından yüzünü güldürecek gibi. Her ne kadar Pazar akşamı yağışla birlikte bulutlu bir gece bizi beklese de Cumartesi gecesi parlak Ay eşliğinde gökyüzünün keyfini çıkarabileceğiz. Siz de kendi bulunduğunuz bölge için Meteoblue’dan hava durumu tahminini elde edebilirsiniz.
Bulut yoğunluğu (cloud cover) lejantı:
Atmosferik görüş (seeing) lejantı:
Atmosferik görüş verilerine baktığımızda da bulut yoğunluğu Cumartesi akşamının erken saatlerinde gözleme el verirken ilerleyen saatlerde ve Pazar gecesi, gözlemleri olumsuz etkileyecek gibi görünüyor. Siz de kendi gözlem bölgeniz için 7timer sitesinden atmosferik görüş raporuna erişebilirsiniz.
Haftasonu bizi yavaş yavaş dolunaya yaklaşan ve gittikçe parlaklığı artan Ay karşılıyor. Ay’a rağmen çıplak gözle yada elinizdeki gözlem aletlerinizle bu haftaki hedefleri bulabileceğinizi düşünüyorum. Bu arada Pazartesi günü gerçekleşecek parçalı Ay tutulmasını da hatırlatalım. Tutulma Doğu Avrupa, Asya, Avustralya, Pasifik Okyanusu ve Kuzey Amerika’nın batı yakasından görülebilecek. Ülkemizden Ay doğarken çok kısa bir süre yarıgölge konisinden çıkış izlenebilecek (Ay’ın doğma zamanı:17:18, tutulma sonu 18:32)
Küçük bir hatırlatma daha: Lulin kuyruklu yıldızı gökyüzünde Terazi takımyıldızında yoluna devam ediyor. 10 Şubat’tan itibaren Başak takımyıldızı sınırlarına girecek kuyruklu yıldız artık küçük bir dürbünle dahi görülebilecek parlaklıkta. 24 Şubat tarihinde en parlak seviyeye gelecek Lulin, karanlık gökyüzü olan yerlerde çıplak gözle dahi seçilebilecek. Lulin’in konumunu 1-14 Şubat tarihleri arasında aşağıdaki haritadan takip edebilirsiniz:
Haftasonu hedeflerimize gelirsek:
1. Algol
Elinde gözlem ekipmanı olmayan tutkunlar için bu haftasonu çıplak gözle rahatlıkla gözlenebilecek hedefimiz bir yıldız: Kahraman takımyıldızındaki Algol. Eski zamanlardan beri “şeytan yıldızı” olarak da bilinen Algol aslında çok ilginç bir yıldız. İlginçliği parlaklığının belirli periyotlarla sürekli değişiyor olmasından kaynaklanıyor.
Yıldızlar romantik yazarlar ya da şairler için gökyüzünü süsleyen, sürekli parıl parıl parlayan “mükemmel” minik ışık kürecikleridir fakat dikkatli bakan gözler yıldızların sürekli bir değişim içinde olduğunu kolaylıkla fark edebilir. Bu değişimler astronomi ölçeğinde sıklıkla rastladığımız yüzbinlerce ya da milyonlarca yıl değil, bazen bir gün bazen ise birkaç saat içerisinde gerçekleşir. Parlaklıklarındaki değişimden dolayı “Değişken yıldızlar” olarak adlandırılan bu gökcisimlerini çıplak gözle, küçük bir dürbünle ya da teleskopla rahatlıkla gözleyebilirsiniz.
Değişken yıldızların bir çok türü bulunuyor ve Algol bunlar arasındaki “örten çift yıldızlar” türü içerisinde karakteristik bir yıldız. Gökyüzündeki yıldızların birçoğunun ortak kütle merkezi etrafında dönen çoklu sistemler olduklarını biliyoruz. Önceki haftalarda μ Cephei ve γ Aries gibi çift yıldızlar üzerinde konuşmuştuk. İşte bu çift yıldız sistemlerinden bazılarının dönüş eksenleri bizim bakış doğrultumuzla uygun açıda olduklarında yıldızların birbirinin önünden geçişlerini, yani örtünmeleri Dünya’dan gözleyebiliyoruz. Bu yıldızların parlaklıkları birbirinden farklı olduğunda ise örtünme sırasında gerçekleşen parlaklık azalmalarını inceleyerek bu sistemler hakkında bir çok bilgi edinebiliyoruz.
Örten çift yıldızlardan biri diğerinin önünden geçtiğinde yıldızdan gelen ışınlarda bir azalma olur. Dikey eksende toplam parlaklığın(total lumunosity), yatay eksende de zamanın verildiği grafikte bu değişim izlenebilir.
Algol, örten çift yıldızlar sınıfında ilk keşfedilen yıldız olduğundan bu sınıftaki tüm değişken yıldızlar “Algol tipi değişken yıldız” olarak adlandırılıyor. 1669’da Gamiano Montarari tarafından keşfedilip kayda geçirilen yıldızın daha öncelerden de fark edildiği biliniyor. Yıldızın parlaklığındaki değişimin yıldızın önünden karanlık bir bulut geçişinden ya da yıldızın yüzeyindeki büyük bir lekeden kaynaklanabileceğini öne süren John Goodricke’in yanıldığını Edward Pickering, sistemin örten bir çift yıldız olduğunu kanıtlayarak göstermiştir.
Algol’un 2.1 kadir olan ilk parlaklığı 2 gün 20 saat 49 dakika aralıklarla 3.4 kadire kadar düşer. Bu kadir farkı yıldızın parlaklığında yaklaşık 2.5 kat değişime karşılık gelir. Bu değişimi, üç gün süresinde belirli aralıklarda gözlemlerle fark edebilirsiniz. Teleskobunuz ve bir CCD kameranız varsa bu değişimin ışık eğrisini de çıkarabilirsiniz.
Algol aslında üç yıldızdan oluşan bir sistemdir. (Beta Persei A, B ve C) Aralarından en büyük ve parlak olan birincil yıldız A, daha sönük olan B tarafından belirli aralıklarla örtülür. A ve B yıldızları arasındaki uzaklık Dünya-Güneş mesafesinin (1 Astronomi Birimi) %0.062’si kadardır; üçüncü yıldız ise ikiliye 2.69 Astronomi Birimi uzaklıktadır.
Örten çift yıldızlardan farklı olarak, iç dinamiklerinden dolayı parlaklığı değişen yıldız sınıfları da bulunuyor. Amatör astronomların bilimsel çalışmalara en çok katkı sağladığı bu alanda gözlemler yapmak isteyenlere Amerikan Değişken Yıldız Gözlemcileri Organizasyonu – AAVSO bir çok bilgi ve kaynak sunuyor. Bu alanda Kuzey Kıbrıs’ta ciddi çalışmalar yapan Yenal Öğmen ile yaptığımız röportajımızı da inceleyebilirsiniz.
Algol’u içeren Kahraman takımyıldızı Boğa’nın sağında, Arabacı’nın ise hemen altında yer alıyor. Algol’u bulmak için aşağıdaki haritadan yararlanabilirsiniz:
2. Cr 69 Açık Yıldız Kümesi
Bu haftasonu dürbün hedefimiz için kış gecelerini etkileyici görüntüsüyle süsleyen Avcı takımyıldızına yöneliyoruz. Bu yazıları takip edip başlangıç için hala bir dürbün edinmediyseniz geçtiğimiz haftalarda dürbün alımı için yazdıklarıma bir göz atabilirsiniz.
Gecenin ilerleyen saatlerinde güney yönünde yavaş yavaş yükselen Avcı’nın baş bölgesini oluşturan açık yıldız kümesi Cr 69, ufak bir dürbünle fark edilebilecek parlaklıkta. Avcı’daki Meissa (λ Orionis) ‘nın da içinde bulunduğu yıldız kümesi yaklaşık 20 yıldızdan oluşuyor. Kütle çekimi etkisiyle bir arada bulunan bu yıldızlar Dünya’dan yaklaşık 1360 ışık yılı uzakta bulunuyorlar.
Avcı’nın omuzlarını oluşturan parlak yıldız Betelgeuse’ün sağ üstüne doğru bakarak yıldız kümesini bulabilirsiniz. Yolunuzu bulmak için aşağıdaki haritadan yararlanabilirsiniz:
3. Algieba (γ Aslan) Çift Yıldızı
Bu haftasonu yapacağımız gözlemlerde Ay’ın etkisini en az seviyede hissetmek için derin gökcisimlerinden ziyade orta büyüklükte teleskoplar için bir çift yıldız hedefi seçiyorum. Geçen hafta bahsettiğimiz Aslan takım yıldızında bulunan Algieba (γ Aslan), parlaklıkları sırasıyla 2.2 ve 3.5 kadir olan altın sarısı ve parlak sarı renkte iki dev yıldızdan oluşan etkileyici bir çift.
Çift yıldız sistemini oluşturan her iki yıldız da yıldız evriminde “dev” basamağındalar; yani çekirdeklerindeki hidrojeni helyuma dönüştürmeyi durdurmuş ve zamanla şişerek genişlemişler. Güneş’in kütlesinin iki katı kadar olduğu hesaplanan yıldızlarda rastlanan demir miktarı Güneş’tekinin 1/3’ü kadar. Yıldızlar evrimleri süresince çekirdeklerindeki hidrojeni helyuma, helyumu da diğer ağır elementlere çevirirler ve bu işlem demirde sonlanır. Çünkü demirden füzyonla daha ağır yeni element oluşturmak artık endotermik, yani dışardan ısı alan bir süreçtir. Evrende rastladığımız demirden ağır elementler ise yıldızların ölümlerinde yani süpernovalarda sentezlenir. Amerikalı ünlü astronom Carl Sagan (1934- 1996), vücudumuzdaki ağır elementlerin yıldız patlamalarında oluşmalarına atıfta bulunarak “hepimiz yıldız tozuyuz” diyerek bunu çok güzel ifade etmiştir.
Algieba’yı bulmak için aşağıdaki haritadan yararlanabilirsiniz :
Haftasonu gökyüzü rehberimizden yararlanıp yaptığınız gözlemleri aşağıdaki yorum bölümünden bizimle paylaşmayı unutmayın!
Yıldızların ışığının her zaman yolunuzu aydınlatması dileğiyle!
7 yorum
Bu yazı da çok güzeldi.Bizim buralarda gökyüzünün bir kısmı bulutlu bir kısmı açıktı.Ama sürekli nedense doğu tarafı kapalı,batı tarafı açık oluyor.İyi olan yanı batı tarafı daha karanlık oluyor.Ama ay olduğu için uzayın derinliklerini görmek zorlaştı.Sadece tam olarak avcı takımyıldızını gözlemledim.Elime bir gök atlası aldım ne yazık ki ay yüzünden okuyamadım.Olsun yinede aya kızmadım çünkü aslında gökbilimciler onu sevmeselerde bence içinde çok sır barındırıyor.Öyle değil mi?
Teşekkürler Gökçen. Haftasonu Gökyüzü Keyfi’nin müdavimlerinden oldun artık. Bu haftasonu gözlem yapabildiğin için şanslısın, bir çok yerde hava kapalıydı. Fakat ben de bu şanslıların arasındaydım ve bir grup arkadaşla teleskobumuzu kurup bulutlara ve Ay’a kafa tutup M42 ve Ülker yıldız kümesini gözlemeyi başardık. Ne yazık ki bu haftaki hedeflere bakamadım, çünkü gökyüzünün o kısmı sürekli bulutlarla kaplıydı.
Senin de dediğin gibi amatör gözlemciler Ay’a hep kızarlar fakat Ay’ı detaylı incelersek ordan öğreneceğimiz çok şey var. Ay erişilmesi nispeten kolay oldugundan dolayı böyle göz ardı ediliyor olsa gerek..
Ben teşekkür ederim Arif abi.Keşke daha önceden keşfedebilseydim bu siteyi.Bir çok anlamadığım konuyu kolayca anlayabiliyorum.Çok küçük yaşımda başladı gökyüzü sevgisi.Küçükken hep merak ederdim acaba mesleği varmı diye.Şimdi biliyorum, gökbilimci olmak istiyorum.Bu öyle bir duygu ki başka hiçbirşey düşünemiyorum.Ama sorun şu ki sayısal 2’yi seçmem gerekiyor.Açıkçası matematikten pek anlamıyorum.Bu yüzden korkum çok büyük.Ya küçükken gökyüzüne verdiğim sözü tutamazsam diye endişeleniyorum.Zaten ailem ve akrabalarım pek bu mesleği istemiyorlar ama kalbim hep devam et diyor.Umarım dediğin gibi yıldızların ışığı yolumu hep aydınlatır.
Gökçen merhaba,
Sana ve gökyüzü konusunda bu denli geliştirdiğin tutkuya biraz olsun katkı sağlayabildiysek gerçekten birşeyler başarmışız demektir. Oscar Wilde’ın güzel bir sözü var : “Hepimiz çamur içinde yaşarız ama sadece bazılarımız yıldızlara bakar…” Sen de “yıldızlara bakanlar” arasındasın ve bu sevgini her ne olursa olsun köreltmemeye çalış. Eğer bu bir heves olmaktan öteye geçmeye başlayacaksa ve bunu tüm hayatına mal edebileceksen seni Matematik gibi “küçük” problemler bile durduramaz. Hayatta çoğu zaman sezgilerine güvenmek işe yarar. Fakat hepsinden önce kendini tanıman ve geleceğinle ilgili atacağın adımları iyi planlaman gerekir…
Bana nasıl moral verdiğini anlatamam Arif abi.Ne kadar teşekkür etsem azdır.Çok teşekkürler.Söylediklerinde çok haklısın ama işte insan bir an yalnız olduğunu hissederek umutsuzluğa kapılıyor.Merak etme her ne olursa olsun her zaman yıldızlara bakıcam.Karşımda büyük bir engel var.Sevgim ne kadar büyük olursa olsun bu engel biraz olsun kolaylaşmıyor.Ama sonuna kadar gidicem.Herkes birbirine büyüyünce ne olacaksın diye sorar.Bana sorduklarında gökbilimci olucam derdim,işte o zaman gülenler bile olurdu.Bunun nedenini hala anlamıyorum.O sinirle gökyüzüne tekrar tekrar bakar ve acaba bu gökyüzü kötü birşeymi derdim.Artık öylelerine aldırmıyorum.Sadece tek amaç ve hedef.İşte bu kadar.Biliyorum Türkiye’de bu meslekte para yok ama ben asla işimi para için yapmıycam.İşte en önemli sorunda burada çıkıyor.Ailem bunun için endişeleniyor.Mantığım başka bir meslek seç diyor ama kalbim sürekli ısrar ediyor.Umarım önüme daha fazla engel çıkmaz.İlgin içinde çok teşekkürler Arif abi.Sağol..
Gökçen hn,
Kalbinizin sesini dinleyin,matematiksel anlamda bir eğitimden kuşkunuz olsa dahi, astronomi çok geniş bir bilim.Ömrünüzün sonuna kadar kendi başınıza öğrenip yine de çok fazla bir bilgi birikimine sahip olabilirsiniz. Sizi hiç birşey durdurmasın yinede.. Yaşınız genç ve önünüzde çok süper bir seçim var. Ben lojistik sektöründe çalışıyorum,bildiğiniz gibi türkiyenin şartları istediğiniz şeylere kavuşma anlamında güç bazen.Ama araştırıyorum,hergün yeni birşey öğreniyorum.Bir uzay mekiğinde görevli olamasamda uzaya çıkmış kadar heyecan yaşıyorum her öğrendiğim ile. Maalesef bu ülkede elinizde astronomi ile ilgili kitap gören olduğunda dalga geçenlerde olabiliyor.. Unutmayın gökyüzünün keşfedilmeye ihtiyacı var .:) Yolunuz açık olsun.
Teşekkür ederim 🙂 Bi insana ihtiyaç duyduğu zaman destek olmak ona herşeyden daha çok güç veriyor bunu zamanla anladım.Biliyorum gökyüzünün keşfedilmeye ihtiyacı var 🙂 Her ne olursa olsun yola devam 😀