Güneş Öfkelenirse…

Güneş’imiz… Yeryüzündeki hayatın yegane kaynağı ve destekçisi. Bizi her gün bıkmadan usanmadan ısıtan yıldızımız, 5 milyar yıldan beri istikrarlı bir şekilde Dünya’daki yaşamı sürdürme görevini yerine getirmesine rağmen, aslında kendisi hiç de sakin ve istikrarlı bir yıldız değildir.

Zannedersem, Güneş zaman zaman biz insanların yeryüzü üzerinde yaptığı saçmalıklara öfkeleniyor. Tepkisini de, “taçküre” denen bir katmandan kütlesinin bir kısmını patlamalar halinde uzaya atarak gösteriyor. Güneş’in yüzeyinin de ötesinde yer alan “taçküre”, Güneş’in en dıştaki atmosferi olarak da tanımlanabilir. Taçküre, özellikle tam Güneş tutulmaları sırasında çok net bir şekilde gözlenir.

29 Mart 2006’da tam Güneş tutulması sırasında çekilen bu fotoğrafta, Ay Güneş’in yüzeyini bütünüyle kapatırken görülüyor. Ay’ın karartısını çevreleyen parlak kısım taçküre olarak adlandırılır. Tutulma anında Ay, Güneş’in yüzeyinden bize doğru gelen ışınların büyük bir kısmını engellediği için, diğer zamanlarda göremediğimiz taçküreyi gözlemleyebiliriz. Telif Hakkı: TUG

“Taçküre kütle atımları” (coronal mass ejections) olarak adlandırılan bu olaylarda, çoğunlukla elektron ve proton; az miktarda da helyum, oksijen ve demir gibi ağır elementler Güneş’ten uzaklaştırılır.

Aşağıdaki fotoğrafta bir taçküre kütle atımını görmektesiniz. Siz okurlarımızdan isteğimiz, bu olaylardan en büyüklerinde uzaya ne kadar miktarda kütle atılabileceğini tahmin etmeniz.

2002 yılında SOHO Uzay Aracı tarafından çekilen yukarıdaki fotoğrafta, taçküreden büyük miktarda bir kütle atımı görülmektedir. SOHO, Güneş diskini örterek taçküreyi gözlemleyebiliyor. Yani bu şekilde yapay bir Güneş tutulması yaratıyor da diyebiliriz. Fotoğrafın merkezindeki Güneş küresi ise, Güneş’in mor ötesi dalgaboyunda aynı anda çekilmiş başka bir fotoğrafıdır ve görüntüye sonradan eklenmiştir. Telif Hakkı: SOHO, ESA, NASA

Kolaylık olsun diye kütle birimi olarak “tanker” kullandık. Özellikle İzmir ve İstanbul gibi deniz trafiği yoğun olan kentlerde yaşayanlar, her gün petrol ya da kargo taşıyan dev tankerleri görmüşlerdir. Bu tankerleri gözünüzün önüne getirin ve büyük bir taçküre kütle atımı sırasında atılan maddeleri bu tankerlerden en büyüklerine yüklediğimizi hayal edin. Sizce bu kütleyi taşımak için aşağıdaki resimdeki gibi tankerlerden kaç tane gerekirdi?

1. 10

2. 500

3. 20.000

Hayal etmenizi kolaylaştırmak için, Dünya’nın en büyük tankerinin resmini yazıya ekledim.

Tahminlerinizi aşağıdaki yorum kısmına bekliyoruz İlk üç ay için ödül olarak, Ege Üniversitesi Gözlemevi ve Kubilay Akdemir’in işbirliği ile hazırlanan Gök Atlası’nı tercih ettik. Yarışmaya katılım şartlarının buradan öğrenebilirsiniz. Unutmayın, değerlendirmeye alınmak için 12 sorudan 7’sine doğru yanıt vermeniz gerekiyor.

Bu Haftanın Cevabı

Doğru cevabımız 20.000 olacaktı. Taçküre kütle atımları sırasında uzaya atılan madde miktarı 10 milyar tona kadar çıkabilir.* Yeryüzündeki en büyük ticari tankerler ise, 500.000 tona kadar yük taşıyabilir. Basit bir bölme işlemiyle, 20.000 cevabına ulaşmış oluruz böylece.

Taçküre kütle atımları Güneş çevriminin minimum dönemlerinde haftada bir kez; maksimum dönemlerinde ise günde iki veya daha çok kez gerçekleşir. Güneş’in 5 milyar yıldır uzaya bu şekilde madde saldığını bir düşünün ve yıldızımızın ne kadar büyük bir kütleye sahip olduğunu hayal etmeye çalışın!

Video

Bu olaylar sırasında hızları saniyede 2000 km ye kadar çıkan parçacıkların Dünya’nın manyetik alanı ile nasıl etkileşimi girdiğini anlamak için aşağıdaki videoyu izleyebilirsiniz. Animasyonun en sonunda kutup ışıklarının oluşumuna dikkat edin lütfen.

Video

Umarım bu yazı, evrendeki devasa boyutları hayal etmenize ve aslında ne kadar da küçük canlılar olduğumuzu hatırlamanıza az olsa katkı sağlamıştır. Haftaya görüşmek üzere…