Tam Güneş Tutulması Nasıl Gözlenir?

Güneş Tutulması, görülmeye değer olağanüstü bir doğa olayıdır. Amatör astronomlar, çeşitli teknikler ile gözlemi izleyebilirler ve saklayabilirler. Bu yazımızda, tam Güneş tutulması sırasında yapılabilecek amatör gözlemler için bazı tekniklere yer verilmiştir. Ama öncelikle tutulma sırasında göz güvenliği için nelerin yapılması gerektiğinden bahsedelim.

GÖZ GÜVENLİĞİ

Dünya yüzeyine ulaşan Güneş ışınımı, morötesi ışınımdan radyo dalgalarına kadar uzanan geniş bir elektromanyetik bölgeyi kapsar. İnsan gözü ise yapısından dolayı beyaz ışığı oluşturan ve maviden kırmızıya doğru uzanan temel renkleri görebilir. Fakat göz tabakaları çok kısa dalgaboylu (morötesi) ve çok uzun dalgaboylu (kızılötesi) ışınları retinaya iletebilecek yapıdadır ve bu ışınlar insan vücudu ve özellikle göz retinası için son derece zararlıdır. Acıyı hissetme özelliği olmayan retina için asıl önemli tehlike şiddetli ışıktır. Yakından patlayan bir flaş veya kaynak ışığı, basit bir mercek ya da optik alet ile Güneş’e bakmak ışığa duyarlı hücrelerde kalıcı hasar yaratarak körlükle sonuçlanabilir. Bu
yüzden özel Güneş filtreleri kullanmadan dürbün veya teleskop ile kesinlikle Güneş’e bakılmamalıdır. Tam tutulma evresinde ise herhangi bir filtre olmaksızın Güneş izlenebilir. Çünkü bu durumda parlaklık yaklaşık Dolunay kadar olacaktır. Tam tutulma evresi dışındaki parçalı evreleri gözlemek için en güvenilir ve basit yöntem, mercekli veya açıklığı iyice azaltılmış bir aynalı teleskobun gözmerceğinden 20-30 cm uzaklıkta beyaz bir kağıt üzerinde projeksiyon elde etmektir.

Güneş gözlemi için projeksiyon yöntemi en güvenilir olanıdır ve birçok kişi aynı anda izleyebilir.

Özel üretilmiş tutulma gözlükleri de iyi bir seçimdir. Teleskop ile gözlem için açıklığın önüne yerleştirilen özel kaplanmış cam veya alüminyum tabaka şeklindeki Mylar Güneş filtreleri kullanılmalıdır.

   

Parçalı tutulma safhalarında kullanılan tutulma gözlükleri ve teleskopla gözlem için Güneş filtreleri.

İsli cam, disket içi, CD, koyu gözlük, yanmış film gibi halk arasında yaygın olan malzemelerin hiçbiri güvenli değildir. Bu tür malzemeler ile Güneş’e bakıldığında sönük gözükmesi gözünüzün güvende olduğu anlamına gelmez!

TUTULMA GÖZLEM TEKNİKLERİ

Güneş tutulmasını gözlemek ve kaydetmek için çok farklı teknikler olmasına rağmen genel olarak bunları aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz.

– Teleskop veya Dürbün ile Gözlem: Ayrıntı

– Fotoğraf veya Video: Geniş Alan

– Çıplak Göz: En iyisi!!!

Şimdi bu teknikleri temel özellikleri ile inceleyelim.

1. Teleskop veya Dürbün ile Gözlem:

Özellikle taç tabakanın ayrıntılı görüntülerini elde etmek, temas zamanlarını hassas belirlemek amacıyla kullanılan bu yöntemin temel özellikleri şöyle verilebilir.

– Güneş koronasını ayrıntılı görüntülemek için tercih edilmelidir.

– Odak düzleminde istenilen ayrıntı ile kullanılan optik sistemin odak uzaklığı doğru orantılıdır.

– Bileşik (composite) tutulma görüntüsü oluşturabilmek için SLR türü fotoğraf makinaları ile farklı poz sürelerinde görüntüler alınmalıdır.

– Tüm testler (poz süresi, netlik vb) Dolunay ile yapılmalıdır. Optik sistemin odak düzleminde oluşan görüntünün, yani Ay – Güneş diskinin çapı, D;

D = Odak uzaklığı / 109

bağıntısı ile belirlenebilir. Aşağıdaki temsili resimlerde ise çeşitli odak uzaklıklarına sahip teleskoplarla standart 36×24 mm film üzerinde elde edilebilecek tutulma görüntüleri verilmiştir.

 

2. Fotoğraf Makinası + Üçayak ile Gözlem:

Tutulmayı geniş bir gökyüzü bölgesi ile birlikte görüntülemek için kullanılan pratik bir yöntemdir. Özellikleri aşağıdaki gibi özetlenebilir.

– Tüm Güneş koronasını, çevresinde yeralacak gezegenleri ve yıldızları görüntülemek için kullanılır.

– Odak düzleminde istenilen ayrıntı ile kullanılan objektifin odak uzaklığı doğru orantılıdır.

– Bileşik (composite) tutulma görüntüsü oluşturabilmek için SLR türü fotoğraf makinaları ile farklı poz sürelerinde görüntüler alınmalıdır.

– Tüm testler (poz süresi, netlik vb) Dolunay ile yapılmalıdır.

Odak düzlemindeki disk görüntüsünün çapı D = Odak uzaklığı / 109 bağıntısı ile bulunabilir. 36×24 film üzerinde oluşabilecek görüntüler de aşağıdaki gibi olacaktır.

 

3. Video Kamera + Üçayak ile Gözlem:

Tutulmayı istenilen ayrıntıda, serbestçe ve kesintisiz görüntüleyebilmek, canlı yayınlar geçekleştirebilmek için çok tercih edilen bir yöntemdir. Dikkat edilecek noktalar ve özellikleri aşağıdaki gibi özetlenebilir.

– Tüm Güneş koronasını ve çevresini görüntülemek için tercih edilmelidir.

– Kameralar saniyede 25 kare görüntü kaydettikleri için kısa sayılacak tutulma süresi boyunca fotoğraf filmine göre çok daha fazla görüntü alınabilir.

– Kameranın amatör, profesyonel veya sayısal olmasına bağlı olarak 720×576 piksele kadar çözünürlük (DVD) elde edilebilir.

– Kamera objektifinin yaklaştırma özelliği ile odak uzaklığı değiştirilerek istenilen ayrıntı elde edilir. Fakat sadece optik yaklaştırma kullanılarak kalitenin bozulmamasına dikkat edilmelidir.

– Sayısal olmayan kameralarda ışık ayarları, sayısal kameralarda ise poz süresi, resim efekti gibi tüm ayarlar otomatikten çıkartılmalı, Dolunay kullanılarak görüntü testleri yapılmalıdır.

– Özellikle sayısal kamerlarda kameranın saati GPS türü bir alıcı ile hassas ayarlanıra daha sonradan bilgisayara aktarılan video kayıtlarında zaman çözünürlüğü 1/25 sn (0.04 sn) olur ve bu temas zamanlarının doğru ve hassas tespitinde kullanılabilir.

– Sonradan bileşik (composite) tutulma görüntüsü oluşturabilmek için sayısal kamera kullanılacak gözlemlerde farklı poz sürelerinde kısa kayıtlar yapılmalıdır.

4. Çıplak Göz ile Tutulma Gözlemi:

Tüm metotlardan farklı olarak tutulmanın en iyi görülebileceği gözlem çeşididir. Tek dezavantajı hafızamızda tatlı bir anı dışında herhangi bir yere kayıt edilemeyişidir. Bugüne kadar Güneş tutulması veya benzer olayları insan gözünün gördüğü gibi tüm ayrıntılarıyla bir kerede görüntüleyebilecek bir alıcı yapılamamıştır. Bu sebeple fotoğraf ya da video çalışmalarının arasında bir fırsatını bulup mutlaka bir süre çıplak göz ile izlemeniz önerilir.

BİLEŞİK GÖRÜNTÜ OLUŞTURMA

 Güneş tutulmasını insan gözünün gördüğü gibi kaydetmenin dolaylı bir yolu vardır. Bazı görüntü-işlem teknikleri, günümüzün hızlı işlemcili bilgisayarları ve gelişmiş yazılımları ile bileşik (composit) görüntü oluşturma tekniği olarak bilinen
bir teknik tüm koronal yapıyı tek bir karede elde edebilmemizi sağlamaktadır. Bunun için birbirlerinden farklı poz sürelerinde alınmış geniş alan tutulma görüntüleri, “Photoshop” adlı görüntü-işleme yazılımı ve hızlı bir bilgisayar yeterlidir. Photoshop programının İngilizce sürümündeki görüntü işlem basamaklarının adları aynen kullanılarak tüm işlemler sırasıyla verilmiştir.

 

Kaynaklar

• Fred Espenak’s Eclipse Home Page
• “Eclipse Photography in the Digital Age”, Sky&Telescope, 1998